Reizen betekent een ontmoeting met een andere cultuur, en dus een confrontatie met andere normen, waarden en gedrag. Zo is het in China, ook in Tibet, wel gebruikelijk om elkaar bij een begroeting de hand te schudden, maar niet om elkaar te kussen. In het algemeen geldt dat het uiten van affectie en persoonlijke emoties niet in het openbaar behoort te gebeuren, hoewel ook dit heel langzaam aan het veranderen is.
Politiek
Het onderwerp politiek ligt gevoelig. Tibet is een onlosmakelijk deel van China, zo vinden de Chinezen. Dat is al zo sinds eeuwen, en is de periode 1912-50, toen Tibet feitelijk zelfstandig was, niet meer dan een intermezzo in een tijd waarbij heel China verdeeld was. Sinds 1950 is Tibet weer deel van het ‘moederland’. De Tibetanen beschouwen de verovering van Tibet in 1950 als een annexatie. De internationale gemeenschap heeft enerzijds altijd erkend dat Tibet deel van China is, en anderzijds was en is er in veel delen van de wereld sympathie voor het Tibetaanse streven naar tenminste meer autonomie.
De centrale figuur is de Dalai Lama. Hij vluchtte in 1959 naar India, maar geldt nog algemeen als dé leider van Tibet. Sinds de jaren ’80 zijn er af en toe besprekingen geweest tussen vertegenwoordigers van de Dalai Lama en China over een eventuele terugkeer. Maar die zijn steeds op niets uitgelopen, o.a. vanwege de enge Chinese interpretatie van geestelijk leiderschap en de Tibetaanse tradities waarbij de Dalai Lama zowel geestelijk als wereldlijk leider is en dat laatste is natuurlijk voor China inacceptabel. Dat is een van de redenen dat het streng verboden is om foto’s of video’s van de Dalai Lama in Tibet te verspreiden.
In Tibet is sprake van een openlijker afkeer tussen bevolkingsgroepen: de Tibetanen beschouwen de Han-Chinezen veelal als bezetters, en erkennen de Dalai Lama als hun enige legitieme religieus en wereldlijk leider. Tegelijk is voor veel Han-Chinezen wonen en werken in Tibet geen vrije keuze.
Deze omstandigheden en de persoonlijke achtergronden en ervaringen van individuele Chinezen en Tibetanen die u onderweg ontmoet, verklaren hun terughoudendheid om politiek te bespreken. Als het initiatief van uw gesprekspartner komt, zult u echter merken dat er soms opvallend openhartig over politiek wordt gesproken.
Veiligheid
Tibet is voor toeristen een veilig gebied om in te reizen. Door de grote sociale controle en – mogelijk – de zeer strenge straffen die gehanteerd worden, is de criminaliteit laag, maar is de laatste jaren stijgende. Als elders maakt echter ook hier de gelegenheid de dief. Dit betekent dat u uw kostbare spullen altijd bij u moet dragen. In specifieke toeristensteden (bv. Lhasa) is het vooral op drukke punten oppassen voor zakkenrollers.
Vergeleken met veel andere bestemmingen wordt u in Tibet relatief weinig lastig gevallen door mensen die u iets proberen te verkopen. Dit verschilt natuurlijk per stad. Zo proberen in Lhasa vooral Khampa’s op tamelijk opdringerige wijze u allerlei antiek lijkende waar aan te smeren. Door de bank genomen kunt u echter rustig rondlopen, terwijl u slechts met nieuwsgierigheid of onverschilligheid wordt bejegend. Ook alleenreizende vrouwen kunnen zonder veel problemen door Tibet reizen.
Omgangsvormen
Voor reizigers is het in heel China, ook in Tibet, een essentiële regel om niet de beheersing te verliezen, ook al wordt u soms star of onbehouwen bejegend. Met kwaad worden wint u meestal niets en daalt u in achting. Ook moet u niet iets doordrukken ten koste van een individuele Tibetaan of Chinees, aangezien deze daarmee zijn ‘gezicht verliest’ en dat ligt gevoelig en werkt meestal averechts. Dat wil echter niet zeggen dat u zich onheus moet laten behandelen.
Fooien
Het geven van fooien wordt ook in Tibet steeds gebruikelijker. Een richtlijn zou kunnen zijn:
- Taxichauffeurs, minder dan 10% van het bedrag
- Bediening in restaurants, minder dan 10% van het bedrag
- Porters in hotels, 10 Yuan per koffer
- Lokale gidsen en chauffeurs van toeristenbusjes worden over het algemeen slecht betaald en zijn voor een substantieel deel van hun inkomen afhankelijk van deze fooien en commissies. Zij rekenen ook echt op een fooi.
Afdingen
In winkels kan gewoonlijk niet worden afgedongen. Hoogstens is het bijvoorbeeld in een antiekwinkel mogelijk om via vriendschappelijke discussie tot een ‘prijsbijstelling’ te komen.
Op straat vindt afdingen wel degelijk plaats, evenals bij straatventers op de markten zoals de Barkhor in Lhasa. Een handvat voor het gemiddelde percentage dat u van de vraagprijs af moet zien te krijgen is moeilijk te geven. Verkopers gaan er dikwijls van uit dat Westerlingen zonder uitzondering rijk zijn of de waarde toch niet kennen en beginnen met een ridicule vraagprijs, die echter razendsnel kan kelderen. Bij afdingen is de gouden regel voor een buitenstaander: je krijgt nooit de prijs die een local zou betalen, maar je hoeft je ook geen oor aan te laten naaien en je kunt dus flink onderhandelen. Maar op een gegeven moment moet je ook de verkoper zijn winst gunnen.
Tijd
Heel China ligt in één tijdzone. Het tijdsverschil tussen Nederland en China is 6 uur gedurende onze zomertijd, gedurende de wintertijd is het verschil 7 uur.
In het westen van China (Tibet / Zijderoute) is de officiële tijd (gebaseerd op Beijing) niet erg reëel en hanteert men in de praktijk zowel de ‘Beijing-tijd’ als een ‘lokale tijd’. Check dus bij afspraken welke tijd men gebruikt.